Genel olarak öğretmenler anne-babalar ve toplum okuma yazmaya büyük önem verir. Okuma yazma bilmemek günümüzde büyük bir kusur olarak değerlendirilir. Bu beceri normal gelişim gösteren çocuklar da olduğu gibi farklı gelişen çocuklar için de büyük önem taşır. Bunun nedeni özel gereksinimli çocukların okuma yazma bilmesinin bağımsız yaşam açısından önemli bir basamak olmasıdır.
Genel olarak anne babalar eğitim döneminde okuma yazma sürecine geldiğinde çok heyecanlanır. Kısa vadede çok büyük sonuçlar beklenir. Burada unutulmaması gereken en önemli şey normal gelişim gösteren çocuklarda bile eğitim-öğretimin en sancılı olduğu bu dönemde sabırlı olmaktır. Düşülen diğer hataların başında da çocuğu okuma yazma eğitimi olan diğer çocuklarla kıyaslamak gelmektedir. Ya da aşırı ders çalışma saatleri ve zorlamalar çocuklar da başarısızlık duygusunu güdülemektedir. Unutmamalıyız ki tüm bireyler kendi doğasında farklılıklar gösterir ve herkesin de bu farkların doğrultusunda farklı öğrenme hızları ve şekilleri vardır. Okuma yazma eğitimine başlamadan önce çocuğu çok iyi gözlemlemeli eğitimcilerini ilgi alanları hakkında bilgilendirmeleyiz. Çocuğun kendini mutlu hissettiği ve eğlendiği ortamlarda öğrenme kaliteside yükselecektir. Özel eğitimde okuma yazma eğitimine başlamadan önce dikkat edilmesi gereken iki önemli husus vardır. bunların birincisi çocuğun engel grubu nedir nasıl bir okul yaşantısı olacaktır? Öğrenci down sendromlu ve otizmli mi yoksa gelişim geriliği ve özel öğrenme güçlüğü olan biri mi? Ona en uygun kullanılması gereken yöntem nedir? Akranları ile beraber kaynaştırma eğitimi mi alacak, özel alt sınıfa mı gidecek yoksa sadece rehabilitasyon desteği mi alacak?
Dikkat edilmesi gereken ikinci önemli nokta ise çocuğun yeterli hazır bulunuşluk düzeyinde olmasıdır. Yeterli hazır bulmuştuk düzeyinde bulunan çocuğun okuma yazma süreci için gerekli bazı önkoşul becerileri yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu ön koşullar:
*Genel bilgi dağarcığı (meyveler, sebzeler, hayvanlar, sayılar)
*Görme
*İşitme
*Kas gelişimi (kaba ve ince motor becerileri, top tutma, kağıt yırtma, ipe boncuk dizme)
*Konuşma (kendini ifade edebilmesi)
*Sosyal ve duygusal uyum
*Dinleme
*Kalem tutma
*El göz koordinasyonu
Gerekli ön koşul beceriler kazandırıldıktan sonra öğretim yapılacak yöntem belirlenmelidir. İlk başta da söylediğim gibi okuma yazma süreci eğitimde sancılı bir süreçtir. Fakat doğru yöntem ve tekniklerle çalışıldığı takdirde bu süreç öğrencinin çalışmaktan zevk alacağı eğlenceli bir süreç haline gelir. Okuma yazmada kullanılan yöntemler:
- metin yöntemi: (üstün zekalı bireyler için) Paragraf bütün halinde verilir sonra cümle kelime hece ve sesler ayrılır. Yani bütünden parçaya gitme
- Harf yöntemi: (otizmli bireyler için) Harflerin okunuşu öğretilir. Örneğin ba-ca, ka-pı sonra bu harfler birleştirilerek yeni kelimeler ve cümleler oluşturulur.
- Ses yöntemi: (hafif ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler) Harflerin okunuşu esas alınmıştır. Şu an devlet okullarında uygulanan bir yöntemdir. Sesler gruplara ayrılmış ve gruptaki ses sırası takip edilerek yeni kelimeler türetilmiştir olup beş grupta ele alınmıştır.
- grup: e,l,a,k,i,n
- grup: o,m,u,t,ü,y
- grup: ö,r,ı,d,s,b
- grup: z,ç,g,ş,c,p
- grup: h,u,ğ,f,j
Şu asla unutulmamalıdır ki özel eğitime muhtaç bireylerde hangi yöntem uygulanırsa uygulansın olabildiğince sade ve anlaşılır bir eğitim dili kullanılmalıdır. Ayrıca çocuğun yaşantısında oyun büyük bir yer tuta. Birçok kavram oyun yolu ile daha hızlı öğrenilmektedir. Aynı şekilde okuma yazma çalışmaları yaparken de oyunlardan faydalanılabilir. Öğretilen cümle kelime ve hecelerin unutulmamasını önlemek için bol bol tekrar yapılması gerekmektedir. Oyun yoluyla bu tekrarların zevkli hale gelmesi sağlanmalıdır.
Toparlamak gerekirse okuma yazma öğretimi son derece önem taşıyan bir konudur. Tüm öğretimi yapılan davranışlarda olduğu gibi bu davranışın kazandırılmasında da çocuğun bireysel farklılıkları göz önünde bulundurulması; en uygun yöntem ve tekniklerin kullanılması, doğru zamanda doğru pekiştireçlerin verilmesi, çocuğun bulunduğu ortamı sevmesi öğretim sürecini hızlandıracak ve eğitim kalitesini artıracaktır. Uzman Özel Eğitimci: Kader OVACIKLI